Ξεπερνώντας κανείς ως πρωταρχικό κριτήριο στην επιλογή του όπλου την εμπιστοσύνη και τη συμπάθεια που έχει προς κάποια εταιρία, επιλέγει συνήθως με βάση το σύστημα λειτουργίας, τον τύπο δηλαδή του μηχανισμού.

Στα αυτογεμή τα πράγματα είναι αρκετά ξεκάθαρα. Η μειοψηφία που ιεραρχεί την παράδοση πριν και πάνω από όλα, αν επιμένει στην επιλογή αυτογεμούς και όχι δίκαννου, θα στραφεί προς τα αυτογεμή ελατηρίου.
Θα αποζητήσει την αίγλη και τις μνήμες που ανασύρει από το παρελθόν η Browning Auto 5, η Breda Antares και η Franchi 48AL.

Η πλειοψηφία θα μοιραστεί ανάμεσα στα αυτογεμή αερίων και στα αυτογεμή αδρανείας, πάλι με πολύ ξεκάθαρα κριτήρια. Όποιος ενδιαφέρεται για μικρότερο λάκτισμα θα προτιμήσει το σύστημα αερίων. Αντίθετα όποιος αποζητά έναν πιο απλό και πιο «καθαρό» μηχανισμό θα καταλήξει στο σύστημα αδρανείας.

Χωρίς παρορμητισμούς
Από εκεί και πέρα δεν μένει παρά να εντοπίσει κανείς τη χρυσή τομή ανάμεσα στην αξιοπιστία, τη δύναμη ονόματος, την εμφάνιση, το βάρος και τα χρήματα που διαθέτει. Παρόλ’ αυτά δεν είναι λίγες οι φορές που ο παρορμητισμός μιας θετικής εμφάνισης ενός όπλου στη βιτρίνα ενός οπλοπωλείου, μας οδηγεί σε λάθος αγορές.

Επιγραμματικά μπορούμε να αναφέρουμε τα στοιχεία εκείνα που θα μας βοηθήσουν σε μια πρώτη αξιολόγηση του κάθε συστήματος λειτουργίας. Το σύστημα ελατηρίου μπορούμε να πούμε ότι εδώ και χρόνια έχει σταματήσει να εξελίσσεται. Αφού πρώτα βέβαια αντιμετώπισαν οι κατασκευαστές τα δύο βασικά μειονεκτήματά του.

Το πρώτο του μειονέκτημα ήταν το αυξημένο βάρος του, που αντιμετωπίστηκε με τις εκδόσεις αυτογεμών ελατηρίου με βάση από κράμα αλουμινίου, όπως η Franchi 48AL. Το δεύτερο μειονέκτημα ήταν οι εμπλοκές που παρουσίαζε (ανικανότητα επανάταξης), στην παρουσία και χρήση πολύ ελαφριών γομώσεων.

Και αυτό αντιμετωπίσθηκε είτε με πιο ευαίσθητα ελατήρια, είτε με εναλλασσόμενα ελατήρια που επιλέγει ο κάτοχος του όπλου τη σκληρότητά τους, αναλόγως των γομώσεων που θα χρησιμοποιήσει σε κάθε κυνήγι.

Ένα μεγάλο μέρος των παλιών κυνηγών που έτυχε να γευθούν τις αδυναμίες και τις εμπλοκές που παρουσίαζε το σύστημα αερίων τα πρώτα χρόνια εμφάνισής του (και σε κάποιες μόνο εκδόσεις του), παρέμειναν προσκολλημένοι στο αυτογεμές με σύστημα ελατηρίου. Σημαντικό τους επιχείρημα η μηδενική απώλεια ενέργειας των φυσιγγίων, σε σύγκριση με το σύστημα αερίων που χρησιμοποιεί μέρος της ενέργειας αυτής για την επανάταξη.

Η εξέλιξη
Το σύστημα αερίων αποτελεί ίσως το επικρατέστερο σύστημα λειτουργίας στα αυτογεμή λειόκαννα. Εξελίχθηκε και βελτιώθηκε στον ύψιστο βαθμό τα τελευταία χρόνια. Όταν τα κατάλοιπα καύσης της πυρίτιδας, ή το πλαστικό του συγκεντρωτήρα, φράξουν από κακή συντήρηση τις οπές διαφυγής αερίων εμφανίζει εμπλοκές.

Επιπλέον στον ίδιο αριθμό φυσιγγίων θα έχουμε πάντα περισσότερα κατάλοιπα σε ένα αυτογεμές αερίων, από ότι σε οποιοδήποτε άλλο. Και αυτό γιατί το σύστημα αερίων επιφυλάσσει σε μέρος των αερίων μια συγκεκριμένη διαδρομή, απαραίτητη για την επανάταξη και τη λειτουργία του όπλου.
Το σύστημα αδρανείας έχει μεγαλύτερο λάκτισμα από το σύστημα αερίων, αλλά διαθέτει την ίδια αξιοπιστία με πολύ απλούστερο μηχανισμό. Επιπλέον ρυπαίνεται κατά τη χρήση του πολύ λιγότερο από το σύστημα αερίων και τα κατάλοιπα σε λογικά επίπεδα δεν επηρεάζουν τη λειτουργία του. Είναι το πιο πρόσφατο σύστημα αυτογεμούς.

Τύποι μηχανισμών στα δίκαννα
Δυστυχώς αυτή η τόσο απλή και ξεκάθαρη επιλογή στα αυτογεμή, μετατρέπεται σε έναν κυριολεκτικό πονοκέφαλο όταν μεταφερόμαστε στο χώρο των πλαγιόκαννων και αλληλεπίθετων δίκαννων. Οι περισσότεροι οπλόφιλοι και οπλογνώστες συμφωνούν ότι, ένα δίκαννο με ολόκληρες φωτιές (side lock) είναι κατά κανόνα καλύτερο από ένα δίκαννο με μισές φωτιές (box lock) και κάπου ανάμεσα στους δύο αυτούς τύπους εντάσσεται ο μηχανισμός «επί σκανδάλης» (blitz).

Τα προβλήματα προκύπτουν αφενός, γιατί κανένας τύπος μηχανισμού πυροδότησης δεν είναι στείρος μειονεκτημάτων, αφετέρου δε, γιατί η διαφορά τιμής ανάμεσα στα δύο βασικά συστήματα (τις ολόκληρες και τις μισές φωτιές) είναι τεράστια.

Γεννιέται λοιπόν σε πολλούς οπλόφιλους το ερώτημα μήπως είναι προτιμότερο να επενδύεται ένα συγκεκριμένο ποσό στην αγορά ενός κορυφαίου box lock, παρά στην αγορά ενός μέσου side lock. Το σύστημα με μισές φωτιές (box lock) είναι απλό στην κατασκευή του, διαθέτει πολύ λιγότερες επιφάνειες εφαρμογής ως μηχανισμός και προσφέρεται για βιομηχανική παραγωγή φτηνών, αξιόπιστων όπλων.

Συνδυάζεται συνήθως με σπιράλ ελατήρια που έχουν ενοχοποιηθεί για μεγαλύτερο χρόνο πυροδότησης, χωρίς αυτό να έχει ποτέ αποδειχθεί. Αντίθετα είναι αποδεδειγμένο ότι, όταν τα ελατήρια αυτά βρίσκονται γύρω από κατάλληλα διαμορφωμένο άξονα – οδηγό, συνεχίζουν να λειτουργούν ακόμη και μετά από ενδεχόμενη θραύση τους, κάτι που βέβαια δεν συμβαίνει με τα ελατήρια τύπου V.

Το σύστημα με μισές φωτιές, έχει το μειονέκτημα ότι εδράζεται μέσα στη μπάσκουλα του όπλου, απαιτώντας συνεπώς χώρο που αδυνατίζει την όλη οπλοκατασκευή. Επιπλέον δεν συνδυάζει εύκολα στο μηχανισμό του δευτερεύουσες σχαστηρίες, χωρίς όμως αυτό να είναι απόλυτο, αφού αρκετοί κατασκευαστές σχεδιάζουν μηχανισμούς με μισές φωτιές και σχαστηρίες ανασχέσεως.

Μειονεκτήματα & πλεονεκτήματα
Το σύστημα με ολόκληρες φωτιές (side lock), θεωρείται ιστορικά και τεχνικά το κορυφαίο σύστημα λειτουργίας. Διαθέτει το ακαταμάχητο πλεονέκτημα να έχει το μηχανισμό της κάθε κάννης τοποθετημένο πλευρικά, σε τέτοια διάταξη που να επιτρέπει στον κυρίως κορμό της μπάσκουλας να παραμένει συμπαγής και εξαιρετικά στιβαρός.

Από την άλλη μεριά, έχει ενοχοποιηθεί για περιορισμένης αντοχής κοντάκια, με μεγάλη επιφάνεια επαφής προς τα μεταλλικά μέρη του όπλου, που προάγουν ατέλειες εφαρμογών και θραύσεις. Συνδυάζεται συνήθως με ελατήρια τύπου V και διαθέτει εργονομία που υπαγορεύει ιδανική γωνία συναρμογής σφύρας και σχαστηρίας, εξασφαλίζοντας ιδανική αίσθηση σκανδάλης.

Από την άλλη μεριά τα θεωρούμενα ως ταχύτατα τύπου V ελατήριά του, θέτουν εκτός λειτουργίας προσωρινά το όπλο στο ενδεχόμενο θραύσης τους, κάτι που βέβαια δεν συμβαίνει με τα κατά πολύ ευκολότερα στην κατασκευή τους και οικονομικότερα σπιράλ ελατήρια.

Ένα τελευταίο πλεονέκτημα για τους οπαδούς της υψηλής εμφάνισης, είναι ο μεγαλύτερος χώρος εργασίας για τον χαράκτη –σκαλιστή που διαθέτουν τα δίκαννα με ολόκληρες φωτιές. Πλεονέκτημα που αποδεικνύεται δευτερεύον, αφού και τα δίκαννα με μισές φωτιές μπορούν να κατασκευαστούν με διακοσμητικές πλάκες (side plates) και να διαθέτουν τον ίδιο χώρο σκαλίσματος.

Το σύστημα επί σκανδάλης (blitz), αποτελεί για πολλούς τον «τρίτο δρόμο» μιας σωστής επιλογής. Μπορεί να δώσει οπλοκατασκευές με αποσπώμενο μηχανισμό, ανταγωνιζόμενο τα πλεονεκτήματα του συστήματος με ολόκληρες φωτιές. Δεν μπορεί βέβαια να αφήσει συμπαγή και στιβαρή τη μπάσκουλα, αλλά πολλοί αναρωτιούνται πόσο τελικά αυτό είναι απαραίτητο, όταν τα περισσότερα σκοπευτικά αλληλεπίθετα αποδεικνύονται ύψιστης αντοχής με μηχανισμό επί σκανδάλης.

Ο μηχανισμός επί σκανδάλης, προσφέρεται για μηχανοποίητη μαζική παραγωγή ποιοτικών αλληλεπίθετων. Επιπλέον όλο και περισσότερα πλαγιόκαννα ακολουθούν σύστημα λειτουργίας με αυτό το μηχανισμό. Ένα πλεονέκτημα που ελάχιστοι αναφέρουν στο σύστημα επί σκανδάλης, είναι η εξαιρετική ελευθερία σχεδίασης που προσφέρει στο σχεδιαστή του μηχανισμού, αφήνοντας πολλά περιθώρια για νέες ευρεσιτεχνίες, παραλλαγές και βελτιώσεις.

Χ. Χατζιώτης, 2009, τεύχος Ιανουαρίου, περιοδικό ΚΥΝΗΓΟΣ & ΦΥΣΗ